Nazislachtoffer Rosa herdacht op Weth. Venteweg

Wethouder Venteweg 224 (v/h 236) waar nu een steen ligt ter nagedachtenis aan Rosa

“EEN MENS IS PAS VERGETEN, WANNEER ZIJN NAAM VERGETEN IS. Gunter Demnig”

Met een korte plechtigheid is op de stoep voor Wethouder Venteweg 224 (v/h 236) een Stolperstein geplaatst voor Rosa Schlamowitz, slachtoffer van het naziregime in de Tweede Wereldoorlog. Als elfjarige woonde Rosa korte tijd in Gouda, voor ze in 1943 werd vermoord in Sobibor.

Nadat kunstenaar Gunter Demnig de steen had neergelegd, werd door Lex van der Helm en Donald Pagrach van het Gouds Metaheerhuis Kaddisj gezegd, het Joodse gebed voor gestorvenen. Daarna las de Goudse initiatiefneemster Soesja Citroen het gedicht ‘Stolpersteine’ van de onlangs overleden, eerste Goudse stadsdichter Inez Meter.

Het is voor zover bekend de eerste struikelsteen in Achterwillens, heel Gouda telt er 343.
De kunstenaar kreeg dit weekeinde de bronzen erepenning van Gouda.

Rosa Schlamowitz
Rosa (11 juli 1929, Hamborn) was het enig kind van Abraham en Chana Schlamowitz-Urbach. Haar ouders stuurde de toen negenjarige Rosa begin 1939 met een Kindertransport naar Nederland in de hoop dat ze hier veilig zou zijn.  Hier begon het meisje aan een vier jaar durende reis langs allerlei adressen in onder meer Ruinen, Amerongen, Amsterdam, Rotterdam (meerdere adressen, al woonde ze een jaar lang bij W.F. Nieuwenhuysen) en ook kort in Gouda: rond 19 oktober 1940 kwam ze bij de familie Vink op de Venteweg (toen nog gemeente Reeuwijk).

Twee jaar later, op 12 oktober 1942, werd Rosa vanuit Rotterdam gedeporteerd en gevangen gezet in het weeshuis van Westerbork. Daar bleef ze vijf maanden, waarin ze nog probeerde aan te tonen dat ze volgens de nazi-regels ‘niet Joods genoeg was’ en de Rotterdammer Nieuwenhuysen probeerde -als haar pleegvader- haar vrij te krijgen door te verklaren dat ze inmiddels gedoopt was en christelijk werd opgevoed.

Niets mocht niet baten, ze moest op transport. Documenten vermelden dat Rosa op 13 maart 1943 direct na aankomst in vernietigingskamp Sobibor werd vermoord.
Haar ouders bleven in Duitsland en stierven ruim een jaar eerder in december 1941 in het getto van Riga.

Godlof
hun namen worden gered
keren terug in de stad
waar zij woonden
de weggevoerden
in de straat waar hun huis staat
in de stoep waar hun voetstap ligt
zal hun leven
en
na de wegvoering
hun niet-meer-leven
leesbaar zijn
leesbaar voor ieder
die daar even stil zal staan
stil zal zijn
in hun namen keren zij weer

Inez Meter
stadsdichter Gouda 2003

Gunter Demnig
De in 1947 in Berlijn geboren kunstenaar begon in 2001 in Keulen met het plaatsen van Stolpersteine of struikelstenen: kleine stenen van 10 x 10 met een messing plaatje, waarop de naam staat van een slachtoffer van het naziregime. De stenen moeten voorbijgangers ertoe verleiden even stil te staan bij de geschiedenis, het hoofd te buigen voor de slachtoffers. Niet alleen Joodse slachtoffers, ook Sinti, Roma en andere slachtoffers van de nationaal socialisten. Dat doet hij het hele jaar door, getuige de planning op zijn website stolpersteine.com.

Bij gebrek aan een graf legden hij de stenen voor het voormalige woonhuis van de slachtoffers. Verspreid over Europa liggen er nu meer dan 95.000, waarvan het merendeel door Demnig zelf is geplaatst. Hij rijdt hiervoor met zijn rode bestelbus vol handgemaakte stenen van stad naar stad. Een tijdrovende klus.

Toch piekert hij er niet over om per plaats in één keer tegelijk alle slachtoffers te herdenken. ‘Die fout heb ik één keer gemaakt, dan leg je er een paar honderd neer, en voorbij is het.’ Ieder mens krijgt van Demnig zijn moment.

Soesja Citroen
De voormalige jazz zangeres Soesja Citroen is sinds 2011 de drijvende kracht achter het Stolpersteineproject in Gouda. Ze had een Joodse grootvader en ‘dat maakt dat je een soort verantwoordelijkheid voelt.’ Op haar Facebookpagina Elisabeth Citroen houdt ze de voortgang bij.

De namen krijgt ze van het Rode Kruis en het Streekarchief helpt bij zoeken naar gegevens over de mensen. Tijdens de steenlegging wil Citroen zoveel mogelijk kunnen vertellen over de vroegere Gouwenaars. In 2020 verscheen haar boek ‘Hier woonden …’ met levensgeschiedenissen van tientallen Goudse Joden, aan de hand van documenten, foto’s en herinneringen van nabestaanden.

Doel is om alle 390 Joodse slachtoffers met een struikelsteen te herdenken. Dezer dagen worden er 45 geplaatst, waarmee het aantal komt op 343. Waarschijnlijk volgend jaar keert Demnig terug voor plaatsing van de resterende stenen.