Blauwe schicht op de heemtuin “Goudse Hout”

IJsvogel op de heemtuin, @ Nico Kranenburg

Hij is gespot in de Heemtuin Goudse Hout! (Of zij…) Wie? De ijsvogel natuurlijk. Reden voor Sjaak Witteveen deze schitterende vogel eens goed aan ons voor te stellen, net als de plek waar de vogel gezien is, de Heemtuin, één van de mooiste plekjes van onze wijk.

Aan de overkant van de Goudse Hout Singel ligt de Heemtuin “Goudse Hout”. Een heemtuin is een tuin met inheemse planten (en dus ook dieren). In de heemtuin “Goudse Hout” zijn een aantal kenmerkende landschapselementen bij elkaar gebracht uit de omgeving van Gouda, het Hollandse veenweidegebied. De heemtuin is een afwisselend gebied van ong. 3,5 ha met een houtkade, hooi- en rietlandjes, wilgenhakhout en grotere en kleine watertjes. Direct bij de ingang rondom de werkschuur vind je een vlindertuin, een stinzenbos, moestuin, boomgaardje en een aantal akkertjes. De heemtuin is voor iedereen toegankelijk tussen zonsopkomst en zonsondergang.

Zoals al gezegd komen op de heemtuin ook veel verschillende diersoorten voor, waaronder vlinders, libellen en natuurlijk vogels. Eén van de mooiste is wel de ijsvogel, die zich, vooral in de tweede helft van het jaar, regelmatig laat zien. IJsvogels kunnen bij goede omstandigheden wel drie broedsels in een jaar grootbrengen. Vaak voert het mannetje de jongen nog een tijdje als het vrouwtje al weer op de eieren zit. Volgroeide jongen worden uiteindelijk door de ouders verjaagd uit het broedgebied. Zij gaan dan zwerven en kunnen overal waar water met voedsel (kleine visjes) is, worden waargenomen. Vooral achterin de heemtuin kun je de “blauwe schicht”, zoals hij ook wel treffend wordt genoemd, vlak over het water van de plas zien scheren. Zie je een vogel, zo groot als een spreeuw in kaarsrechte vlucht met supersnelle vleugelslag, vlak over het water vliegen, dan is de kans groot dat je met een ijsvogel te maken hebt. Hij (of zij, want ze zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden) is weg voordat je er erg in hebt, maar de kobaltblauwe kleur is onmiskenbaar. Vaak klinkt er ook nog een vlijmscherpe “piep” bij en dan is een vergissing helemaal uitgesloten. Als je de gelegenheid hebt om de ijsvogel wat beter te bekijken, vallen in de eerste plaats zijn prachtige kleuren op. Kobaltblauwe rug en oranjerode borst. Verder zijn gedrongen bouw met korte staart en lange spitse snavel. De ijsvogel, die in Nederland voorkomt, is de enige ijsvogel, die in het overgrote deel van Europa aanwezig is. In de hele wereld komen bijna 100 verschillende soorten voor. Onze ijsvogel is dan formaat ‘spreeuw’ maar er zijn ook soorten zo groot als een kraai. De Australische kookaburra is hiervan een voorbeeld.

Jongleren met vis
Met een beetje geluk kun je de ijsvogel op een tak boven het water zien zitten, wachtend op een visje dat onder hem door zwemt. De ijsvogel jaagt met zijn ogen en moet zijn prooi dus kunnen zien. Helder water is daarvoor een absolute voorwaarde en dat is er gelukkig volop in de heemtuin. Ook aan kleine visjes is in de plasjes op de heemtuin geen gebrek.
Wanneer de ijsvogel een prooi ziet duikt hij vanaf een tak loodrecht naar beneden het water in. Daar vangt hij met zijn snavel de prooi. Met de vis komt de ijsvogel weer naar boven. Meestal gaat hij weer op dezelfde tak zitten, als waarvan hij vertrok. Daar wordt de prooi verorberd. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. De vis leeft meestal nog en spartelt dus flink. De vis zal dus eerst wat makkelijker te hanteren moeten worden gemaakt. De ijsvogel slaat daarom de vis een paar keer tegen de tak, waarop hij zit. De vis raakt daardoor versuft. Vervolgens wordt er net zo lang gejongleerd met de versufte vis, totdat de kop van de vis richting snavel wijst. Daarna wordt de prooi in een grote hap ingeslikt.

Lange tijd ging het slecht met de ijsvogel in Nederland. Hij stond op de Rode Lijst van bedreigde soorten. Dat had alles te maken met de verslechterde leefomstandigheden. De kwaliteit van het water in de beekjes en plassen was slecht. Het water vaak troebel. Dit werd vooral veroorzaakt door het overschot aan mest, dat vanaf de akkers en weiden in het water spoelde. De ijsvogel maakt graag z’n nestgang in de steile oevers van kronkelende beken. De beken zijn bijna overal recht getrokken om het overtollige water zo snel mogelijk af te voeren. De oevers zijn meestal geëgaliseerd. Extra handicap daarbij was dat de ijsvogel (in tegenstelling tot wat zijn naam doet vermoeden) heel gevoelig is voor strenge winters. De ijsvogel trekt nl. niet naar warmere zuidelijke streken, maar blijft in Nederland rondzwerven. Als daar al het water dicht vriest kan hij dus niet meer vissen. Dat is dus honger lijden. In dergelijke winters kan zo maar de helft van de populatie het loodje leggen. Zo “heb ook hier weer elk nadeel z’n voordeel”.

Door de opwarming van de aarde zijn de winters minder streng geworden. Dat heeft de ijsvogel goed gedaan. Tel daarbij op dat de laatste jaren ook weer steeds meer aandacht ontstaat voor het herstel van natuurlijke waterlopen. Kronkels worden weer teruggebracht en steile oevers opnieuw opgezet. Bovendien verbetert door betere waterzuivering ook de kwaliteit van het water steeds meer. De ijsvogel maakt een broedholte in steile oevers. Je kunt de ijsvogel helpen, door al vast zo’n holte voor hem te maken. Dat is ook op verschillende plekken gebeurd. De ijsvogel heeft hier duidelijk van geprofiteerd. Ook op de heemtuin hebben we op een ontoegankelijke plek een “ijsvogelwand” gemaakt met daarin twee kunstmatige broedholen. We hebben helaas nog niet kunnen vaststellen dat de ijsvogel daarin gebroed heeft.

Vrijwilligers welkom
De ijsvogel is een vogel, die een bezoek aan de heemtuin waard maakt. Maar er is nog veel meer te beleven op de heemtuin. Daarvoor moet het gebied wel in stand worden gehouden. Dat wordt gedaan door vrijwilligers. Zij beleven veel plezier aan het werken in de vrije natuur. Uiteraard ben je van harte welkom als bezoeker op de heemtuin. Er gelden slechts een paar voorwaarden: op de paden blijven, geen bloemen of planten plukken of uitsteken, dieren met rust laten. Als je deze voorwaarden in acht neemt, valt er veel te genieten. Natuurlijk ben je ook meer dan welkom als vrijwilliger. Houd je van fysiek bezig zijn in de buitenlucht dan is dit iets voor jou !!!
Kijk voor meer informatie op onze website heemtuingoudsehout.nl.